Maart 2019. Ik ben gespannen. Samen met Jop ben ik dagvoorzitter van het NVVK congres. Thema 2025: wat ga ik anders doen? En die vraag stellen we aan het publiek. “Met pensioen” is het meest gegeven antwoord. Wat? Serieus? Dacht ik nog. Oh ja, humor. Dat is wat veiligheidskundigen kenmerkt. Een dag later bij de afronding van het congres stellen we de vraag nog een keer. En dan is het meest gegeven antwoord: luisteren. Wat’s keburt? Oh ja, ze weten het wel. Deze mooie groep veiligheidskundigen. Maar wat is luisteren nou eigenlijk? En lukt het altijd om echt te luisteren?
vergeten we te luisteren?
Afgelopen week las ik met veel plezier een artikel van Amy Edmonson. Bekend van pscyhologische veiligheid. En zij pleit voor meer psychologische veiligheid, dus transparantie, vertrouwen en jezelf durven uitspreken, zonder angst voor repercussies. En Amy ontdekte iets. Ze ontdekte dat haar onderzoek en pleidooi voor psychologische veiligheid veel weerklank krijgt. Ook in ons vakgebied van de veiligheidskunde overigens. Maar ze zegt daarbij ook dat we nu mogelijk iets vergeten. Het is mooi als mensen zich durven uit te spreken. Maar dan moet er ook iemand luisteren. En het lijkt er een beetje op, dat we dat vergeten. Dus luisteren is van groot belang, ook voor psychologische veiligheid.
mam, je luistert niet
En dat bracht me dus even terug bij dat moment uit 2019. Luisteren. En dat raakt me. Want ja, luister ik zelf wel genoeg? Of praat ik vooral? En hoe luister ik dan? Degene die mij wat beter kennen, zullen dat wellicht herkennen. De praatgrage Viola. En laatst gebeurde mij het thuis. Met mijn hoofd bij hele andere dingen. Mijn zoontje vroeg wat. En ik gaf snel antwoord. Hij werd boos. Boos? Ik snapte het niet. Ik had toch antwoord gegeven? Ja, zei mijn zoontje, maar op een andere vraag. Mam, je luisterde niet. Nee, dat klopt. Ik luisterde niet, althans niet echt. Want ik was met mijn hoofd meer op mijn werk. En nu met de corona lockdown komt dat natuurlijk meer voor. Dus, ik zei, ok nu heb ik even tijd voor je, 5 minuten. Vertel, dan luister ik, maar dan echt.
Luisteren is dus (naast het jezelf durven uitspreken) het nieuwe goud. Volgens de veiligheidskundigen. En volgens Amy. Maar wat is dat dan luisteren? Het klinkt zo makkelijk. Even stil zijn en luisteren. En vooral luisteren. Maar is dat het ook? Jij en ik weten waarschijnlijk wel dat het helemaal niet zo makkelijk is, net zoals ik dat begin deze week ervoer. Immers tijdens het luisteren gebeurt er van alles. Je luistert met je eigen ‘bril’ op. En je herkent je, of je herkent helemaal niets in het verhaal. Of je bent met je hoofd bij iets anders. Die to-do-lijst thuis, of van je werk. Je raakt geïrriteerd van wat de ander zegt. Of juist gefascineerd. Dus echt open luisteren, zonder je eigen stemmetjes of je eigen projecties op dat verhaal is knap lastig. Maar het kan wel.
4 niveaus van luisteren
Dit deed me ook denken aan Theorie U waar ik afgelopen jaar mee in aanraking kwam. Want één van de belangrijkste lessen uit de veranderaanpak van theorie U is juist luisteren. Als essentie van goed leiderschap. Theorie U beschrijft verschillende niveaus van luisteren.
Niveau 1: Downloaden
Horen wat je al kent en de rest negeren. Je zoekt dus eigenlijk vooral die informatie die past bij je eigen beeld. De rest hoor je niet.
Niveau 2: Luisteren met open geest
Horen wat anderen zeggen en daar vragen over stellen. Je bent nieuwsgierig. Je wil echt begrijpen wat de ander zegt. Zonder oordeel.
Niveau 3: Luisteren met open hart
Naar de ander luisteren en ook zijn of haar gevoelens en de gevoelens van jezelf opmerken. Dus naast luisteren ben je vooral ook gericht op de emoties en gevoelens die aan bod komen. Je leeft je echt in in de ander.
Niveau 4: Luisteren in de flow
Op een dieper niveau horen. Je luistert naar wat de ander zegt, je probeert het echt te begrijpen, je merkt de gevoelens en emoties op. En je staat open voor nieuwe ideeën of verbindingen. Hiervoor is stilte nodig. En lef. Lef om controle los te laten en niet te weten wat het resultaat wordt van het gesprek. Tot slot ziet de luisteraar ook de potentie van de spreker voor de toekomst. Als het ware kan hij of zij zich al voorstellen hoe de spreker in de toekomst ander gedrag gaat laten zien.
Otto Scharmer legt meer uit over de 4 niveaus van luisteren in deze youtube video: https://youtu.be/eLfXpRkVZaI
Luisteren als meesterschap
Ik realiseer me dat echt luisteren dus nogal wat van me vraagt. Vaak luister ik toch echt wel op niveau 1 en niveau 2. Zoals in het voorbeeld met mijn zoontje. Voor niveau 3 en 4 merk ik dat ik vooral rust nodig heb. Rust in mijn hoofd, rust in mijn doen en laten. En niet van alles willen of willen doen. En dan lukt het opeens. Die mooie gesprekken. De verbinding. Dat wat mensen raakt. En dan gebeuren er mooie dingen. Dan opeens krijg je dat Aha-gevoel. Zelf of als team. En dan ben je in de flow. Meesterschap alom.
Op basis van de kennis van Amy Edmonson, theorie U en wat eigen ervaring heb ik de volgende tips voor jullie opgesteld. Veel succes en vooral ook veel plezier met luisteren!
5 tips om te luisteren
Tip 1 Stel 1.000x dezelfde vraag en dan nog eens 1.000x
Vraag steeds aan je collega’s die het operationele dagdagelijkse werk uitvoeren wat ze eigenlijk van het (veiligheids)beleid, de procedure of de checklist vinden. Elke keer weer. Hoe vaker hoe beter. Door deze vraag vaak te stellen, worden mensen uitgenodigd om uit zichzelf ook bij je te komen.
Tip 2 Luister echt. En geef je grenzen aan.
Als iemand bij je komt met een vraag of een opmerking, luister dan ook echt. Neem echt even een moment van aandacht voor deze persoon. Geen telefoon, geen computer, geen ‘oh ja, dat moet ik ook nog doen’-momentjes in je hoofd. En als dat voor jou op dat moment niet lukt, zeg dan even nee. Maak een afspraak voor een ander moment, zodat je wel met volledige aandacht bij het gesprek kan zijn.
Tip 3 Ontvang de informatie met een positieve grondhouding
Het is erg makkelijk om direct te reageren. De “ja, maar…”-reactie. Stel dat uit. Probeer echt te luisteren en te ontvangen. Probeer te achterhalen waar degene echt meezit. Maak het een grondhouding van jezelf om altijd even aan te geven dat je het fijn vindt dat iemand je dit vertelt. Dat het je ogen opent, dat je dit nog niet wist, of iets anders in die richting. Maar straal uit dat je het fijn vindt om dit te weten. Dit betekent trouwens niet dat je ook altijd moet doen wat de ander je vraagt. Geef ook daarin duidelijk je grenzen aan.
Tip 4 Waardeer het zichzelf uitspreken
Het is voor een collega soms erg lastig om zichzelf uit te spreken. Mensen vinden het spannend. Bang dat ze hun spreekwoordelijke kop boven het maaiveld uitsteken, met alle consequenties van dien. Dus straal oprecht uit dat je het waardeert dat ze zich uitspreken. Let daarbij ook op je lichaamstaal. Als je zucht en steunt omdat dit de zoveelste klaagzang van de collega’s is, wees er dan op voorbereid dat ze niet langer bij je zullen komen. Tuurlijk kan het je irriteren. Maar luister eerst. Stel je irritatie even uit. En vraag eerst door. Ook zinvol om even bij jezelf na te gaan waar de irritatie vandaan komt.
Tip 5 Geef geen oplossingen
Voor velen van ons misschien nog wel een hele lastige tip. Geef geen oplossingen. Op het moment dat jij denkt het wel even op te lossen voor de ander, luister je allang niet meer. En is de kans groot dat je je de ander onderbreekt. Of dat je het verhaal ‘kaapt’. “oh ja, bij mij was dat laatst ook". De ander voelt zich niet meer begrepen of serieus genomen. Soms willen mensen, dus ook collega’s, gewoon hun verhaal kwijt. En willen ze vooral dat er even iemand luistert.
En de bonustip: de praatstok
In indianenstammen gebruiken ze vaak de praatstok , ook wel de talking stick, genoemd. De indianen gebruiken de talking stick in praatrondes. De mensen zitten in een cirkel om de gelijkwaardigheid uit te drukken. En de talking stick wordt gebruikt zodat iedereen leert luisteren. Dit principe kan je ook met jouw collega’s inzetten. Bijvoorbeeld als je merkt dat vaak de mondige collega’s aan het woord komen, dan is een praatstok misschien handig. Maar ook om beter te luisteren. Een praatstok maakt dat iedereen aan het woord komt. En probeer het maar eens, de praatstok zorgt er ook voor dat mensen stil zijn en luisteren naar de ander. En oogcontact maken. Wat een verschil! Ik gebruik het thuis ook, bij het avondeten. Wat een (mooie) verhalen! En wat fijn om zo dieper te kunnen luisteren.
En mijn vraag aan u: op welk niveau luistert u vaak? Deel uw verhaal dan inspireert u mij en anderen weer.
De afbeeldingen zijn via Pixabay.
De afbeelding van de praatstok is van Susan Kirsch on Unsplash.
Inspiratiebronnen:
Blog over theorie U: https://www.violaverwondert.nl/3-tips-voor-moed-en-lef-leiderschap/
Artikel Amy Edmonson over de waarde van luisteren (geraadpleegd 5 januari 2021): https://www-psychologytoday-
Otto Scharmer over 4 niveaus van luisteren (geraadpleegd 5 januari 2021): https://youtu.be/eLfXpRkVZaI
Elke week inspiratie en tips in uw mailbox? Dat kan! En dan ontvangt u ook meteen 3 van mijn meest gelezen blogs. Als pdf. Om te lezen, te printen of door te sturen.