"Het moet van boven komen"- over leidinggeven en leiderschap

Sturing. Voorbeeldgedrag. Leidinggeven. Ja. Het moet van boven komen. In de vele organisaties waar ik heb gewerkt of adviestrajecten voor heb gedaan, voelde ik deze leus. Dit werd niet altijd uitgesproken. Maar onderliggend was dat toch vaak het adagium. Als het niet goed gaat, dan moeten leidinggevenden maar bedenken hoe het beter kan. Als het wel goed gaat, dan zijn de leidinggevenden de eersten die de bonussen krijgen. Dus ja, zo gek is dat gevoel natuurlijk niet. En in veiligheidsland? Daar trekken we vele uren en euro’s uit aan leiderschapstrajecten. En voor wie? Yes, voor de leidinggevenden. Het moet van boven komen. Toch? 

Ja. Dat zou je zeggen. In dit blog ga ik in op leiderschap. Maar zal ik laten zien dat het ‘moet van boven komen’ een heel andere betekenis kan krijgen dan u in eerste instantie denkt. 

Voordat ik dat ga doen neem ik u mee naar het jaar 2007. Het jaar waarin ik het traject Leiderschap in Beleidsprocessen (Publiek Domein) heb gedaan. Een traject waarin vooral de aandacht lag op jouw eigen leiderschap. Dat wat van jou voor belang was in het werk. Dat waar jouw gevoel en denken samenkomt. Dat waar jij ‘s ochtends voor wakker werd. 

In dat traject ontmoetten we de wonderlijk inspirerende Paul Valens (in memoriam). En van Paul heb ik veel geleerd. Bijvoorbeeld over organogrammen, of over jouw plek op een groepsfoto. Maar vooral is één ding mij in de afgelopen jaren erg duidelijk geworden. Het effect van je handelen is vaak pas veel later zichtbaar. Hij adviseerde om na perioden van 5 jaar eens terug te kijken op de periode daarvoor. Dan opeens zie je effect van jouw acties, van jouw bijdragen. Van jouw persoonlijk leiderschap. 

In mijn geval? Nou, meteen schiet mij iets te binnen. Samen met destijds de Arbeidsinspectie hebben we ons in de periode 2005-2008 hard gemaakt voor 1 rijksbrede inspectiedienst voor toezicht op chemische bedrijven ( het zogenaamde brzo, besluit risicos zware ongevallen). Destijds was het voor de Arbeidsinspectie, dat landelijk was georganiseerd, best lastig om met 420 gemeenten in het land samenwerkingsafspraken te maken over het toezicht. Er was ook bij bedrijven veel onmin over deze lastige samenwerking. Het kon beter. En wat konden wij bijdragen? Een pleidooi voor minder bureaucratie. We ontmoetten daarbij veel weerstand. Weerstand bij onze gesprekspartners. Weerstand bij onze eigen collega’s. En ook wel eens weerstand bij onszelf. Gaat dit ooit lukken? Toch zette mijn collega en ik door. En met succes. In 2008 hebben we de legendarische zin op laten nemen in de brief van het kabinet als reactie op het Commissie Mans rapport 

‘Doelstelling is om te komen tot vier bovenprovinciale samenwerkingsverbanden die samen landelijk dekkend zijn’.

En voilà. Anno 2020 zijn ze er voor het toezicht op chemiebedrijven.

 Het moet van boven komen, had hier niets mee te maken. Dit kwam uit het werkveld. Uit de mensen. Uit de mensen die persoonlijk leiderschap toonden. Maar wat is nou persoonlijk leiderschap? Een mooie inspiratiebron voor mij is het boek Bezieling Werkt. Daarin wordt aan de hand van het verhaal van Parcival 5 lessen voor persoonlijk leiderschap opgesteld. Parcival, de ridder, die van zijn moeder geen ridder mocht worden. En dat na allerlei ontberingen uiteindelijk wel werd. Hij mocht aan de ronde tafel van koning Arthur plaatsnemen. 

1. Volg dat waar je hart warm van wordt, je bezieling

Echt leiderschap ontstaat op  het moment dat je weet dat je iets kan bijdragen aan deze wereld, van betekenis kan zijn, het verschil kan maken. Het gaat hier niet om dat wat anderen van jou verwachten, of dat de buitenwereld jou zo goed vindt in iets. Het gaat om dat wat jij van binnen weet. 

Zo ben ik er van overtuigd dat ik iets wil bijdragen aan meer veiligheid op deze wereld. Al vanaf dat ik kind was, is voor mij rechtvaardigheid en gelijk behandelen belangrijk. Ik kon en kan nog steeds erg geraakt worden door dingen als apartheid (Nelson Mandela was een grote held voor mij) of als niet in vrijheid mogen leven (de val van de muur heb ik van dichtbij meegemaakt). Elkaar behandelen zoals jezelf behandeld wil worden staat voor mij bovenaan. En daar is veiligheid voor mij mee verbonden. En vanuit deze bezieling was ik er dan ook van overtuigd dat het beter zou zijn als het toezicht op chemiebedrijven anders georganiseerd moest worden. 

2. Ga voorbij aan de weerstand

Tuurlijk ontmoet je weerstand in dit proces. Mensen die zeggen dat het echt niet kan wat je wil. En je eigen negatieve stemmetjes (zie ook blog hoe je een negatieve mindset ombuigt). Die zeggen ‘Dat kan jij toch niet’, of ‘Wie ben jij om dat te eisen’. De uitdaging is het om deze weerstand te voelen en te ervaren. En toch te blijven zeggen ‘ik ga door, dit is mijn overtuiging’.

En zo deden mijn collega van de Arbeidsinspectie en ik dat ook. Tuurlijk kwam er kritiek. Tuurlijk zag iedereen het als onmogelijk op dat moment. Maar toch waren wij ervan overtuigd. En keer op keer als die ene zin geschrapt werd, zorgden wij dat die weer terugkwam. Ook als de schrijver nukkig werd. 

3. Laat zien wie je bent

Misschien nog wel het lastigste is om te laten zien wie jij in essentie bent. Jij bent wellicht anders, dan wat anderen van jouw verwachten. Zo dacht ik altijd dat ik in een blauw pak moest lopen, omdat iedereen dat deed. Zo dacht ik dat ik vooral geen grapjes mocht maken in een overleg, totdat ik het wel deed. En de sfeer zo veranderde dat iedereen veel opener werd. 

4. Begin bij jezelf, en niet bij de ander

We zijn het soms zo gewend. Als het even lastig is, als het even tegenzit. Dan wijzen we naar de ander. De ander heeft ons niet begrepen. De ander speelt een strategisch spel. De ander heeft het gedaan. Een menselijke eigenschap om het bij de ander te zoeken. Persoonlijk leiderschap begint bij jezelf. Wat heb jij gedaan of gelaten dat deze situatie veroorzaakt?

Tuurlijk was ik boos en woest toen voor de zoveelste keer de zin uit de kabinetsreactie was geschrapt. Ze luisterden gewoon niet. Dat was mijn eerste gedachte. Maar gelukkig had ik ook een tweede gedachte: ‘hmmm misschien ben ik toch niet duidelijk genoeg geweest?”. Dus bellen. En toen bleek dat keer op keer onze insteek wel was gehoord, maar niet was ervaren als urgentiepunt. En die laatste keer bellen zorgde ervoor dat de zin in de brief kwam. 

5. Draag iets bij aan de maatschappij

Uiteindelijk willen we allemaal iets bijdragen aan de ander, aan de maatschappij. Dus bekijk hoe jij iets kan bijdragen. Hoe kan jij de ander, de maatschappij van dienst zijn? Deze vraag is van enorm belang. Want alleen als je dat weet kan jij bezield werken. En soms sneeuwt dit onder. Bijvoorbeeld als je werkt in de zorg, en er vooral focus is op de tijd die je ergens aan mag besteden (zie ook blog over beknellende regelfabriek). Persoonlijk leiderschap is dan dat je af en toe stil staat bij jouw essentie. Waar doe jij het voor? Waar kom jij ‘s ochtends je bed voor uit? 

De optelsom van deze lessen leidt tot persoonlijk leiderschap. En met persoonlijk leiderschap werk je vanuit jouw essentie. Vanuit wat jij belangrijk acht. En dan kan je veel aan. Dan heb je de kans op meer werkgeluk. En loop je minder kans op stress (zie ook blog over verwondering).

En ben je wellicht een inspiratiebron voor anderen. Zodat je vanuit je persoonlijk leiderschap je leiderschap naar anderen kan laten zien. En dan kan het zo zijn dat in jouw organisatie de engelen op en neer gaan (zie blog bezieling in uw organisatie). Het moet tenslotte van boven komen. 

En wat is jouw verhaal over persoonlijk leiderschap? Als je terugkijkt op je loopbaan welk verhaal blijft jou dan bij waarin jij iets bijdraagt aan een betere wereld? Laat het mij weten dan inspireert u mij weer. 

Inspiratiebronnen voor dit blog:

• Hans Woppereis, Bezieling Werkt, ISBN 978 94 6276 298 5, 2019, vakmedianet.nl/itip.nl
• Brief minister inzake aanbieding van het advies van de commissie Mans (Onderzoeksteam herziening handhavingsstelsel VROM-regelgeving) -Handhaving milieuwetgeving, vergaderjaar 2008, kenmerk 22 343, nr 201 via: https://www.parlementairemonitor.nl/9353000/1/j9vvij5epmj1ey0/vi3ubfbpdmu9