Eigen regie en zelfsturing? 6 vragen voor betekenisvol werk

Zo in het begin van de eerste corona golf kwam het opeens op. Die vraag. Die vraag die me bezighield. Die vraag waar ik ook chagrijnig van werd. Want ik had destijds een antwoord dat ik niet wilde horen. Die vraag “draagt mijn werk (nog) wel bij?”. Draag ik wel bij aan de maatschappij? Heeft het zin wat ik doe? Of kan ik beter iets anders gaan doen? Vragen over zingeving en betekenisgeving. Belangrijke vragen. Vragen die je van tijd tot tijd jezelf kan stellen. Die je scherp houden. Die jouw bezieling in je werk kunt laten hebben. En die kunnen leiden tot werkgeluk. 

En stellen we die vraag ons wel vaak genoeg? Of rennen we door in de automatische piloot? Gunnen we ons zelf geen tijd om even stil te staan bij deze vraag? Jij weet het antwoord. Ik ook. Bij mij ligt het altijd op de loer. Doorrennen. Doorgaan. Het is ook leuk wat ik doe. Maar soms is even ademruimte goed. Ook als het werk leuk is. De vraag is namelijk past het leuke werk nog bij jou op dit moment? 

Het mooie is, als je dat doet en daarover gaat praten, help je ook anderen. Anderen voelen zich opeens ook geroepen om na te denken over hun levensloop, over hun waarden, over hun overtuigingen. Daarmee help je niet alleen jezelf. Maar ook de ander. In jouw team, in jouw organisatie. En daarmee komt de organisatie vooruit. Want met ongelukkige medewerkers, die allang hun passie hebben opgegeven, daar schiet niemand iets mee op.

Dat deze vraag naar betekenisgeving belangrijk is, is in deze tijd logisch. We leven in één van de grootste gezondheidscrises die we kennen. In al die onzekerheid ben ik me gaan afvragen of mijn werk nog wel iets toevoegt. Misschien doe jij dat ook wel eens van tijd tot tijd. 

Voor mij is het antwoord dat dat zeker zo is. Voor mij geldt dat het gegeven dat jaarlijks nog steeds meer dan 100.000 mensen slachtoffer worden van een arbeidsongeval echt een belangrijke reden is om mijn werk in de veiligheid voort te zetten. Alleen in de toekomst wel met een andere rol. Een andere blik. Daarover verderop meer. 

Maar die onzekerheid is er niet alleen nu. De afgelopen 20 jaar is werk verandert. De digitalisering, robotisering en globalisering hebben ons werk enorm verandert. Computers nemen het werk over van bijvoorbeeld de sjorders in de haven. Robots nemen het werk over van orderpickers in distributiecentra. Er komen daar ook nieuwe beroepen bij. Zo is de sjorder niet meer degene die de container aanpikt, maar een ICT-er die achter een scherm zit.  

Al deze veranderingen maken dat mensen zich wellicht ook afvragen, doet mijn werk er nog toe? Wat kan ik daar nog in betekenen?    

Dat betekenisvol werk van belang is voor de mens, de individu, lijkt me nu helder. De vraag is of het ook zinvol is om er aandacht aan te besteden vanuit het perspectief van de organisatie. En dat is het. Boeken zijn er over geschreven. Zoals het handboek werkgeluk. Die herhaal ik hier niet. 

Wat ik nou zo interessant vind is dat betekenisvol werk een voorspeller is voor gedrag van medewerkers. En dat is nou net waar we als organisaties, en zeker ook in veiligheid, nou enorm op inzetten. Op gedrag. En hoe we dat gedrag kunnen beïnvloeden. Zelfsturende teams. Coachende leidinggevenden. Maar wat we misschien vaak vergeten is dat dat allemaal context gestuurd is. En dat heeft natuurlijk  zo zijn waarde. 

Maar waarom zouden we het niet eens de medewerker vragen? Wat vind jij belangrijk, van betekenis in jouw werk? En nou blijkt dat betekenisvol werk invloed heeft op hoe mensen naar hun werk kijken en welk gedrag zij vertonen (Handboek werkgeluk, hoofdstuk 13 Betekenisvol leidinggeven als basis voor werkgeluk). Zo is het ervaren van betekenisvol werk van invloed op de manier waarop mensen zelf regie nemen in hun werk. En op het inzetten van hun talenten in het werk. En op het nemen van initiatief om het werk aan te passen aan hun behoeften. Kortom, wil je als organisatie aan de slag met zelfsturing, eigenaarschap of regie? Denk dan eens aan betekenisvol werk. 

Maar hoe kom je achter het antwoord op die vraag? Zoals ik in de introductie aangaf, klinkt het wel erg eenvoudig. Even stilstaan en wat vragen aan jezelf stellen. Ja, in feite is het dat ook. Maar de ervaring leert dat dat dus erg lastig kan zijn.

Als je echt het gevoel hebt dat er veel werk ligt te wachten. Of als je alles heel goed wil doen. Of als je een paar kinderen thuis hebt zitten en ook nog moet werken? Dan is het verdomd lastig om die tijd te nemen. Die tijd om even stil te gaan staan. Dat herken ik ook erg goed. En dan loopt je emmer wellicht een keer over.

En misschien vind je het ook gewoon spannend. Heb je weerstand of angst. Vind je het zweverig. Niet nodig. Voel je dus weerstand bij de vraag over betekenisgeving. Dat kan. En dat snap ik. Op het moment dat je weerstand voelt is dat ok. Want weerstand betekent dat je betrokken bent. En bekijk de weerstand eens als iets positiefs. Want onder weerstand ziet altijd een verlangen. 

Het antwoord op de vraag naar betekenisvol werk zit dus in zelfonderzoek. En zelfonderzoek is niet altijd makkelijk. Zo blijkt ook uit een verhaaltje over een monnik (samengevat op basis van de tekst uit Bezieling werkt, Wopereis). 

De monnik kreeg mensen op bezoek. Hij had net een emmer water gehaald. Hij vroeg de bezoekers: “Wat zien jullie?”. De bezoekers keken in het water en zeiden: “We zien helemaal niets”. Een tijdje later herhaalde de monnik zijn vraag. “Kijk weer eens. Wat zien jullie?”. De bezoekers zeiden helemaal blij: “We kunnen onszelf zien in het water!”. “Dat is nu de kracht van stilte, rust en aandacht” , legde de monnik enthousiast uit. 

Zelfonderzoek heeft dus rust, tijd en stilte nodig. Het kan dus maar zo zijn dat de vragen die je over jouw betekenisvolle werk hebt, niet in één keer kan beantwoorden. Daar heb je misschien meer tijd voor nodig. Of een paar herhalingen. Een ervaring die ik heb is dat ik rust en stilte vooral ervaar tijdens het wandelen in het bos. Of soms onder de douche. Iedereen weet dit voor zichzelf het beste. Denk maar eens aan een A-ha moment. Waar was je toen? En wat deed je toen? Dat zijn die momenten van rust, stilte en aandacht die ervoor zorgt dat je antwoord op deze vragen kan geven. Ga dat voor jezelf na.  

Maar wat maakt nou dat je betekenisvol werk ervaart? Uit onderzoek blijkt dat mensen hun werk als betekenisvol ervaren, als het werk aansluit op wat zijn belangrijk vinden (waarden), als ze kunnen doen waar ze goed in zijn en waar ze plezier hebben (talenten), als ze het verschil kunnen maken (bijdragen) en als ze in een omgeving werken waar ze ook het verschil willen maken. 

Jessica van Wingerden heeft in het handboek werkgeluk dit vertaalt naar onderstaand handzaam lijstje van 4 vragen die je jezelf zo af en toe eens kan stellen. 

Vraag 1.  Waarom doe je het werk dat je doet?

                 Wat is belangrijk voor jou? Welke waarden zie je graag in je werk terug?

                 En klopt dat ook met het werk dat je nu doet? 

Vraag 2.  Wat draag je bij?

                 Hoe kan jij het verschil maken? En vind je dat terug in je huidige werk?

Vraag 3.  Hoe draag je bij?

                 Wat zijn jouw talenten en competenties?

                 En zet je die ook voldoende in, in je huidige werk?

Vraag 4.  Waar kan jij het verschil maken?

                  In welke omgeving kan jij het verschil maken? Waar en bij wie hoor je? 

Als deze vragen voor jou wat lastig zijn om direct te beantwoorden, dan zou een waarderend zelfonderzoek ook kunnen helpen.  Aan de hand van de principes van appreciative inquiry (waarderend onderzoek) kunnen we de antwoorden ook vinden via waarderende vragen. 

In dit geval zou het kunnen zijn dat je bijvoorbeeld jezelf de vraag stelt: 

Vraag 1. Wanneer was jij van betekenis in je werk?

Denk eens terug aan een moment waarin je echt van betekenis was in je werk. Beschrijf dat moment. Hoe voelde je je toen? Wat deed jij om van waarde te zijn? Wat voegde jij toe? Welke overtuiging of waarde zit daar voor jou onder? 

Vraag 2. Visualiseer jezelf over 5 jaar

Over 5 jaar ben jij volledig van betekenis in je werk. Je doet werk dat helemaal past bij jouw waarden en talenten. Hoe ziet dat werk eruit? Hoe ziet jouw werkomgeving eruit? Hoe draag jij bij? Welke talenten zet jij dan vooral in? 

Voor mij geldt dat ik de afgelopen jaren vooral energie heb gehaald uit het initiëren en aanjagen van onderzoek. Het delen van lessen en succesvolle maatregelen uit de praktijk. Ik voelde me echt van betekenis op een moment dat ik bij een bedrijf was en daar wat vragen mocht stellen over hun veiligheidsaanpak. En ik was nieuwsgierig. Nieuwsgierig naar de werkelijke drijfveren. Een paar maanden later hoorde ik dat de vragen het MT hadden geraakt. Ze gingen anders naar hun mensen kijken en naar de veiligheidsaanpak. Wow, dat raakte me. Het raakte me, omdat ik blijkbaar een gevoelige snaar had geraakt die bekend was, maar misschien onbewust aanwezig. En die snaar maakte dat ze nog beter met veiligheid om zouden gaan voor de toekomst. 

Dit wil ik meer. Voor de toekomst wil ik vooral mensen inspireren. Mensen laten zien dat het wellicht ook anders kan. Mensen een spiegel voordhouden. Je eigen rol bezien. Ben ik die veiligheidskundige die als politie-agent in zijn of haar organisatie aan het werk wil? Wil ik met uit het veld laten slaan? Of wil ik als partner van medewerkers en management aan de slag? En vergis me niet, al die rollen ken ik vanuit mezelf. Ik ken ze en soms betrap ik erop dat ik als politieagent in mijn eigen team aan het werk ben. Of dat ik me als slachtoffer gedraag. En ik weet dat ik veel effectiever ben als coach. Dus dat wordt mijn rol. Mijn manier om van betekenis te kunnen zijn. Passend bij mijn waarden, mijn kwaliteiten en talenten. Mijn bezieling.

En wat is voor jou betekenisvol werk? Wat doe je? En hoe voel je je dan? Laat het me weten dan inspireert u mij en anderen weer!

Wekelijks inspiratie en tips over verwondering in uw mailbox? Dat kan! Meld u aan en u ontvangt meteen 3 van mijn meest gelezen blogs als pdf. Om te lezen. Of om te delen. 

Afbeeldingen via Pixabay

Inspiratiebronnen bij dit blog:

Handboek werkgeluk. Bergsma, Hamburger en Klappe. Boom uitgevers. E-book juni 2020. ISBN 9789024427963

Bezieling Werkt. Hans Wopereis. www.itip.nl/Vakmedianet. 2019. ISBN 9789462762985