Veiligheid is (g)een spelletje - Wat is veiligheid? (1 van 3)

Op 18 maart as staat het NVVK congres op het program. En ik mag daar aanschuiven bij het forum. Titel van het congres Veiligheid is (g)een spelletje. In aanloop naar het congres deel ik met u mijn ideeën over het thema Veiligheid is (g)een spelletje. 

Mijn eerste ingeving is dat het ik hartgrondig eens kan zijn met de stelling Veiligheid is geen spelletje. Immers afgelopen jaren heb ik me samen met mijn collega’s verdiept in het ontstaan van circa 32.000 arbeidsongevallen in 15 jaar tijd. Verhalen gelezen van slachtoffers met gebroken benen, armen en enkels. Maar ook vingeramputaties, dwarslaesies en slachtoffers die overlijden door een arbeidsongeval. Serieuze zaak. Zeker geen spelletje. Ook heb ik meerdere malen gesproken met nabestaanden. Veel leed. Dus vanuit dat oogpunt, vanuit dat leed kan ik echt niet zeggen dat veiligheid een spelletje is. 

Maar dat gezegd hebbende vraag ik me wel af wat ik daar nu eigenlijk mee bedoel. Mijn eerste associatie gaat dus over de gevolgen van onveiligheid. Over de consequenties van onveilige werksituaties. Of van een ongelukkige samenloop van omstandigheden. Eigenlijk denk ik dan niet aan de veilige werksituatie. Of aan al die keren dat het net wel goed ging. Aan al die inspanningen die in bedrijven en organisaties gedaan wordt om voor veiligheid te zorgen. Dat is bijzonder. Ik merk dus dat ik meteen een bepaalde bril op heb. Een bepaalde verwachting heb bij het woord ‘veiligheid’.  En dat hebben we natuurlijk allemaal. Ik daag mezelf daarom uit om eens een andere bril op te zetten. Doet u mee? 

Ok, let’s go. Mijn stelling wordt dan dus Veiligheid is een spelletje. Wel een beetje spannend. Want ja, hier krijg ik vast veel kritiek op. Dat zegt mijn innerlijke  criticaster. Maar ook leuk, want met een beetje spanning wordt het leven een stuk leuker, toch? Laten we gaan spelen! Om nou eens goed na te gaan wat ik bedoel met mijn stelling ga ik eerst in op wat veiligheid nou eigenlijk is (dit blog). En daarna op wat spelen is of kan zijn (blog 2). En tot slot waarom ik spelen juist nu zo belangrijk vindt (blog 3).  

Zelf heb ik van de week naast het schoolplein een aantal mensen gevraagd wat zij verstaan onder veiligheid. En het grappige is, even los van de verschillende soorten veiligheid (veiligheid op school, verkeersveiligheid, veiligheid in woonwijken) is dat iedereen eigenlijk sprak over de afwezigheid van gevaar. Dus in mijn kleine, niet statistische steekproef, blijkt de ‘man en vrouw op de straat’ het dus vaak te hebben over afwezigheid van gevaar. Ok, so far so good. Dat is dus ook mijn bril. 

Zoals mijn eigen ervaring is bij het woord Veiligheid. Zo is het ook op straat. En ook in ons eigen vakgebied. We hebben definities van veiligheid en van risico’s. En allen gaan ze in op het voorkomen van de negatieve gevolgen, schade aan de mens. En daar maken we berekeningen van. 

En modelleringen. Zodat we het idee krijgen dat het feitelijk ook echt zo is. Denk maar eens aan een discussie over de RI&E in uw bedrijf. U heeft vast wel eens een discussie gehad over de hoogte van het risico. De ‘getallen’ die u koppelt aan de kans, de waarschijnlijkheid en de consequenties. Discussies tussen veiligheidskundigen. Maar ook discussie met de operationele medewerkers of juist met het management. Waarin u niet hetzelfde beeld heeft over de hoogte van het risico. En wat doet u dan? Bent u degene die gaat luisteren? Of bent u juist de expert die echt weet hoe het met de risico’s zit?  

Uiteindelijk komt er een document met de hoogte van de risico’s. En een prioritering. En zoals dat gaat met cijfers, dan opeens is dat de werkelijkheid. En denken we dat we de risico’s beheersen, immers het getal is klein. We WANEN ons veilig. We vertrouwen erop dat door allerlei berekeningen, we precies weten dat ongevallen niet kunnen gebeuren. Dat we risico’s kunnen inperken. Dat we een Zero ambitie kunnen nastreven. 

Een ander gevolg van de aandacht op negatieve consequenties is dat we bepaald type maatregelen vooral treffen. We willen negatieve gevolgen voorkomen. En als je iets wil voorkomen dat schade aanricht. Wat doe je dan? Inderdaad, nee zeggen, de ruimte inperken. Denk maar eens aan een opvoedsituatie thuis.

Anders gezegd, we gaan verbieden en kaders stellen. We zorgen dan voor wetgeving. Voor naleving. En als het niet in wetgeving staat, dan maken we normen. We creëren certificering. En daarop wordt toezicht gehouden. En in bedrijven doen we hetzelfde. Tuurlijk werken we hard aan de technische veiligheid. Maar de afgelopen jaren zijn de regels, procedures en protocollen ook sterk toegenomen. 

Kortom aandacht op het voorkomen van negatieve gevolgen zorgt voor een mantra van ‘bestraffen, verbieden en beboeten’. Zoals Marc Schuilenburg dat voor de criminologie 10 jaar geleden ook beschreef.

Maar wat nou, als we ook eens gaan kijken naar veiligheid als kans op een positieve consequentie? En dus ging ik even googlen. Mijn oog viel op een begripsbeschrijving van veiligheid in de jeugdbescherming: 

“Het kind kan structureel rekenen op

een volwassene die voorziet in zijn basale fysieke en emotionele behoefte,

die hem beschermt tegen gevaar en

die daarin continuïteit en voorspelbaarheid biedt”

Ook in de jeugdbescherming (het woord zegt het al) is het juist makkelijk om vooral te richten op geweld en gevaar bij jeugdigen. Maar wat ik dan zo treffend vind is dat er breder gekeken wordt. Naar dat wat een jeugdige nodig heeft, welke hulpbronnen er kunnen zijn en ook daar op in te zetten. 

In de criminologie is door Marc Schuilenburg het begrip positieve veiligheid geïntroduceerd. Daarin pleit hij voor een bredere begripsbeschrijving voor veiligheid. Want het bestrijden van onveiligheid is iets anders dan het creëren van veiligheid. Positieve veiligheid legt zich volgens hem toe op het verbeteren van de opbouwende waarden, zoals geborgenheid, vertrouwen en zorg voor elkaar. 

Zou het dan niet mooi zijn als we voor arbeidsveiligheid ook zo’n soort begripsbeschrijving kunnen maken. Een beschrijving die aangeeft wat positieve arbeidsveiligheid zou kunnen zijn? Laat ik eens iets proberen:

Positieve arbeidsveiligheid:

“Medewerkers voelen zich structureel gezien, gehoord en gewaardeerd,

krijgen en volgen beschermende maatregelen tegen gevaren en

voelen zich vertrouwd om zich open uit te spreken en veiligheid op de agenda te zetten”

Met andere woorden, medewerkers voelen zich thuis (geborgen), voelen zich vertrouwd en voelen zich veilig. Tegenwoordig ook wel aangeduid met het begrip psychologische veiligheid. Het gaat mij er niet om om alles wat we tot nu toe gedaan hebben en doen, overboord te gooien. Het gaat mij er juist om,  om de huidige aanpak aan te vullen met een nieuwe aanpak, een nieuwe bril. Dat vraagt van ons, als veiligheidskundigen, een verwonderende blik. Nieuwsgierigheid. Naar het wellicht ook niet weten. Net zo min dat ik nu precies weet wat veiligheid eigenlijk is. En dat hoeft dus ook niet. Verwonderen. Bekijken hoe het gaat. Kijken naar de mensen. Kijken en luisteren waar medewerkers mee bezig zijn. Dat is eigenlijk wat deze nieuwe bril ons leert. 

Stel dat we die nieuwe bril nou gewoon eens gaan uitproberen. Dat we gaan kijken of het ons lukt om te kijken naar positieve consequenties van veiligheid. Gewoon om te ervaren hoe dat is. Laten we eens gaan vaststellen of: 

• Medewerkers zich gezien, gehoord, gerespecteerd en zich thuis voelen (geborgenheid)
• Medewerkers zich veilig voelen om alles te bespreken (vertrouwen)
• Medewerkers bescherming ontvangen tegen gevaren (zorg voor elkaar)

Durft u het aan? Durft u het aan om aandacht te geven aan ‘je veilig VOELEN’ ? Durft u eens te bekijken wat dat oplevert? Alias, speelt u dit spel mee?

In mijn volgende blog ga ik in op spelen. Als metafoor, als leerervaring, als spelende mens. 

Inspiratie:

Marc Schuilenburg: Positieve Veiligheid. Een inleiding. Tijdschrift over Cultuur & Criminaliteit 2016 (6)3

Dit blog is onderdeel van een blogreeks als voorbereiding op het NVVK congres (link) op 18 maart 2021. In 3 blogs ga ik in op het thema Veiligheid is (g)een spelletje. En dat doe ik uitdagend. En speels. In blog 1 staat veiligheid centraal. In blog 2 de speelsheid. En in blog 3 waarom dit thema juist nu zo belangrijk is. 

Elke week nieuwe tips voor verwondering ontvangen? Voor verbinding, vertrouwen en veiligheid. Dat kan: